سپاسگزاریم از اینکه با یکی دیگر از مقاله‌های مسافرسلام با ما همراه هستید. گروه رزواسیون مسافر سلام با ارائه خدمات رزرو هتل در ایام نوروز، پذیرای شما میهمانان ارجمند در شهر مقدس مشهد می‌باشد.
آیین ها و مراسم های نوروزی در اصفهان
در نوروز مراسم‌های متعدد با آیین ها و شعایری انجام می‌شود كه در نهایت وابستگی اعتقادی مردم را به طبیعت و احترام عناصر و طلب خیر و بركت می‌توان بیان كرد.
آیین‌ها و اجرا آنها از سرچشمه‌های مایه‌دهنده نمایش‌های مردمی است. معنای نهفته در پشت این آیین‌ها و مراسم، همان وحدت ملی و مذهبی است كه از دوره صفویان به بعد، در بین مردم ایران، بیش از پیش شكوفا شد. در این دوره در بین مردم به نوعی یكپارچگی و افكار عمومی مذهبی برمی‌خوریم كه آداب و سنن مذهبی و ملی، تار و پود آن را به هم تنیده بود. شاهان صفوی حتی برای اعتبار سیاسی و یا اعتقاد مذهبی، از این افكار عمومی مذهبی، كه بین توده‌های فرودست جامعه بیشتر ضرورت داشت، پشتیبانی كردند و این حمایت، بر اثر گذشت زمان بر رشد و دگرگونی آداب و آیین های گوناگون افزود و چشم اندازی از نمایش‌های مذهبی و ملی را در جامعه ایران پدید آورد. کاتف سیاحی که در زمان شاه عباس به ایران آمد نوروز را چنین بیان می‌کند:
در نوروز، مردم شب زنده داری می‌کنند و به تفریح می‌پردازند، شیپورها و سرناها به صدا در می‌آیند و مدام نقاره می‌زنند. یک روز مانده به پایان آخرین روز سال همه دکان‌ها، بازارها را رنگ می‌کنند و با گل می‌آرایند. صبح هنگام، در همه مغازه‌ها و خانه‌ها، شمع‌ها و پیه‌سوزها را روشن می‌کنند که به مدت سه ساعت شمع‌ها و پیه‌سوزها روشن می‌ماند و سپس، شمع‌ها را خاموش می‌کنند و دکان‌ها را می‌بندند و با تعطیلی بازار به خانه خود می‌روند و دست به هیچ داد و ستدی نمی‌زنند، فقط در میدان، بازی‌ها و نمایش‌های مختلفی ترتیب می‌دهند. تخم مرغ‌های قرمز را با دست می‌شکنند و همدیگر را می‌بوسند. در اتاق‌ها و باغ‌های خود، فرش‌ها پهن می‌کنند و بر روی آن بهترین اثاث گران قیمت خود را می‌گذارند. بدین ترتیب سه روز از سال نو را با شیپور و سرنا زدن و نقاره کوفتن جشن می‌گیرند.
از جمله آداب و رسوم نوروز در اصفهان می‌توان به موارد زیر اشاره كرد.
خانه تكانی
اصطلاح «خانه تكانی» را بیشتر در مورد شستن، تمیز كردن، نو خریدن، تعمیر كردن ابزارها، فرش ها، لباس ها، به مناسبت فرا رسیدن نوروز به كار می‌برند. در این خانه تكانی، كه سه تا چهار هفته طول می‌كشد، بایستی تمامی ابزارها و وسیله‌هایی كه در خانه است، جا به جا، تمیز، تعمیر و معاینه شده و دوباره به جای خود قرار گیرد.
خانه تكانی از رسوم بسیار قدیمی آماده شدن برای عید نوروز است و هرچند كه آپارتمان‌های كوچک و بدون پستو و انباری و زیرزمین امروزی تقریباً در تمام مدت سال نسبتاً تمیز هستند، اما تمیزترین خانه‌ها هم مدتی مانده به نوروز، برای شگونش هم كه شده از بالا تا پایین روفته و شسته و برق انداخته می شوند. البته تفاوت خانه تکانی با تمیز کردن معمولی خانه در این است که معمولاً در خانه تکانی جاهایی از خانه تمیز می‌شود که در تمیزکاری‌های عادی نادیده گرفته می‌شوند.
خرید لباس عید
پوشیدن لباس نو در آیـین‌های نوروزی، رسمی همگانی است. تهیه لباس، برای سال تحویل، فقیر و غنی را به خود مشغـول می‌دارد. افراد پیش از فرا رسیدن نوروز، به تهیه لباس های نو می‌پردازند. این امر مخصوصاً در مورد کودکان الزامی است. در روزهای پایانی سال بچه‌ها دست در دست مادرها و پدرها، آن چنان به ویترین مغازه‌ها خیره می‌شوند که گویی درد بزرگشان خرید است. در این روزها همه چیز رنگ و بوی خاصی دارد، همه در کوچه‌ها و خیابان‌ها با دستان پر به استقبال روزهای شیرین عید می‌روند. یكی از سنت‌هایی كه در بین مردم اصفهان وجود دارد، كمک به نیازمندان در شب عید است. برای انجام این كار به چند صورت عمل می‌كنند. یكی از طریق جشن نیكوكاری كه هر ساله توسط كمیته امداد برگزار می‌شود، دیگری شناسایی افراد نیازمند و كمک به آنها و همچنین از طریق موسسات خیریه در سطح شهر. این رسم از گذشته در اصفهان رایج بوده است. مردم اعتقاد داشتند باید از وضع هفت تا همسایه این‌طرف و آن‌طرف آگاهی داشته باشند، بنابراین خانواده هایی كه تمكن مالی داشتند به همسایه های خود كمک می كردند تا آنها هم بتوانند لباس نو تهیه كنند.
نوروز و مردگان
یكی از آیین‌های كهن پیش از نوروز یاد كردن از مردگان است كه به این مناسبت بر سر مزار درگذشتگان می‌روند. این کار در روز اول عید و پنج شنبه آخر سال انجام می‌شود، به این صورت که بر سر مزار مردگان رفته، فاتحه و قرآن می‌خوانند و اصولاً یك كوزه گل یا سبزه و همچنین خیرات برای دیدن مردگان با خود به همراه می‌برند. برخی نیز سفره هفت سین كوچكی برسر مزار پهن كرده و موقع تحویل سال چنانچه در روز باشد، در آنجا می‌مانند. در میان عده‌ای نیز شمع روشن كردن بر مزار درگذشتگان در پنج شنبه آخر سال مرسوم است.
در دید و بازدیدهای نوروزی نیز رسم بر این است كه نخست به خانه کسانی بروند که نوروز اول در گذشت عضوی از آن خانواده می‌باشد. دیدارکنندگان، در نوروز اول، به خانواده سوگوار تسلیت نمی‌گویند، بلکه برای آنان آرزوی شادمانی می‌کنند، تا در آغاز سال نو فال بد نزنند.
سفره هفت سین
هفت سین در مراسم نوروزی به روایت‌های گوناگون به وجود آمده است، گروهی از پژوهشگران بر این باورند كه در زمان ساسانیان، بشقاب‌های نقش‌دار بسیار زیبایی را از سرزمین چین به ایران آورده‌اند كه به تدریج به نام آن سرزمین چینی نام گرفته‌اند و واژه چینی بعدها به سینی تبدیل شده است. در جشن نوروز آن زمان، میوه‌ها و خوراكی‌های دیگر را در هفت عدد از این سینی ها می‌چیدند و بر سر سفره نوروزی می‌نهادند و آن را هفت چینی یا هفت سینی می‌گفتند كه بعدها در طول زمان به هفت سین تبدیل شده است.
اما اینكه چرا این سفره هفت سین نامیده شده، باید امری تازه و مستحدث از سده چهارم و پنجم هجری باشد. اغلب امروزه می‌گویند و برآنند كه منظور از هفت امشاسپند در آیین زرتشت است. این هفت ملک یا ایزد بزرگ عبارتند از: وُهومَنَه یا بهمن، اَشَه وَهیشْتَه یا اردیبهشت، خْشَتْرَوَئیرْيَه یا شهریور، سْپِنْتَ آرْمَئی تی یا سپندارمزد، هَئورْوَتات یا خرداد و اَمِرِتات یا اَمُرداد. كه در راس این شش ایزد سْرَئوُشَه، سروش یا خود اهورامزدا قرار دارد. این‌ها صفات اهورامزدا هستند كه تشخصی یافته‌اند. هفت سْپِنْتَه یا هفت مقدس هستند. چون به صفت (سپنته) یعنی مقدس نامزدند و در دیانت زرتشتی اهمیت ویژه‌ای دارند، این اندیشه به وجود آمد كه هفت سین موجب شمار این مقدسان و صفت شان در خوان نوروزی قرار می‌گیرد.
در آئین زرتشت مرسوم بود كه به جای هفت سین، هفت شین می‌گذاشتند مانند شكوفه یا شاخه گل، شمع، شراب، شكر و شیرینی، شربت، شاهدانه و شمشاد. بعضی عقیده دارند كه از دوره صفویه به بعد هفت شین به هفت سین تبدیل شده است.
تحویل سال نو
نزدیک به موقع تحویل سال تمام اعضا خانواده با بهترین لباس‌های خود بر سر سفره هفت سین گرد هم جمع می‌شوند و منتظر اعلام زمان تحویل از رادیو یا تلویزیون می‌مانند. در این لحظات تمام حواس‌ها متوجه خیرخواهی و خوش‌اقبالی بوده و همه باید با خلق خوش، ابروی گشاده و لبخند بر لب بر سر سفره بنشینند و همه گفتگوها درباره خیر و خوشی و ذکر و دعا برای رفع بیماری، روا شدن حاجت و دفع بلا باشد. برای تحویل سال، حتی اگر در نیمه‌های شب هم باشد، اکثراً از خواب بیدار می‌شوند زیرا معتقدند اگر کسی در زمان تحویل خواب باشد، در کل سال خواب است. در این موقع، دعای مقلب القلوب را زمزمه می‌کنند و سپس همه به دیده بوسی و تبریک سال نو مشغول می‌شوند، کام خود را شیرین کرده و به شادی می‌پردازند.
عامه مردم چنین می‌پندارند که به هنگام تحویل سال در هر جا که باشند تا آخر سال حضور در آنجا برایشان بسیار آسان و میسر است. از این رو برخی زمان تحویل سال را در فضا مقدس زیارتگاه‌ها و امامزادگان می‌گذرانند و در این لحظات خجسته، با دعا و نیایش در این جایگاه‌های روحانی با خدای خود به راز و نیاز می‌پردازند. در موقع تحویل سال، برای سلامتی و مصون بودن از آفت‌ها و بلاها زمینی و آسمانی هفت سلام قرآن را با زعفران بر کاسه چینی نوشته و با آب باران یا زمزم یا در صورتی که هیچکدام موجود نبود با آب معمولی شسته و از آن می‌نوشند. این هفت سلام عبارت است از:
- بسم الله الرحمن الرحیم سلام علی نوح فی العالمین
- سلام قولاً من رب الرحیم
- سلام علی ابراهیم
- سلام علی موسی و هارون
- سلام علی آل یاسین
- سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین
- سلام هی حتی مطلع الفجر
پس از تحویل سال همه اعضا خانواده به یكدیگر عید مباركی گفته كوچک‌ترها دست بزرگترها را می‌بوسند و بزرگترها صورت كوچک‌ترها را. آنگاه بزرگ خانه به رسم تبرک به هر یک از اعضا خانواده پولی را كه لای قرآن گذاشته، عیدی می‌دهد.
شام شب عید
یک شب مانده به تحویل سال، زمان خوردن سبزی پلو با کوکوی سبزی و ماهی فرا می‌رسد. عقیده دارند خوردن پلو سبزی‌دار دل را زنده و احشا را تازه کرده و به بدن رطوبت مفید می‌بخشد.
البته برخی از پختن کوکو سبزی در این شب امتناع می‌کردند زیرا معتقد بودند این کا باعث می‌شود که تا آخر سال مرتب بگویند: (کو کو کو …) همچنین عقیده داشتند در موقع تحویل سال باید قابلمه لوبیا چشم بلبلی با پلو روی گاز باشد این کار باعث برکت سال می‌شود.
عده‌ای رسم داشتند در شب سال نو حتماً رشته پلو و یا آش رشته بپزند. خوردن آن موجب می‌شد که سر رشته کار تا آخر سال در دستشان باشد.
خنچه عروس
در دوران عقد داماد باید یک سری کامل لباس بیرونی، کیف و کفش برای عروس خانم به سلیقه خودش تهیه کرده و قبل از فرا رسیدن نوروز به او بدهد. عیدی عروس هم اصولاً سکه طلا و یا یک قطعه طلا زینتی است که در روز عید به همراه سبد گل طبیعی یا شاخه گل نقره و سینی شیرینی برای او می‌برند. خنچه نوعروسان گذشته سبک و سیاق متفاوتی داشت به این صورت که:
شب قبل از تحویل سال چنانچه در مرحله عقد بود از طرف خانواده داماد برای عروس خنچه می‌فرستادند. به این صورت که بر روی تخته‌های صاف و بزرگ كه به آن طَبَق می‌گفتند، ترمه می‌انداختند و در آن چراغ زنبوری روشن، كله قند، لباس، حنا، اسپند، آجیل، سبزه، وسایل هفت سین و شیرینی كه گز و سوهان اصلی‌ترین آن بود، دو تا كوزه سبزه شاهی، دو تا كوزه شب بو، گاهی اوقات میوه‌هایی مثل انار كه آن را تا آن موقع زیر خاک نگهداری كرده بودند و هدیه كه پارچه لباسی و یا قطعه‌ای طلا بود، قرار می‌دادند. دور سبزه‌ها را هم پارچه قرمز رنگی می‌بستند و با مروارید و مهره روی آن می‌نوشتند سال نو مبارک. این طبق‌ها را روی سر چند نفر به نام طبق كش می‌گذاشتند و به همراه خانواده و بچه‌ها و جوان‌ها به خانه عروس می‌بردند و از سر شب تا پاسی از شب پایكوبی می‌كردند. در این بین اشعاری نیز می‌خواندند از قبیل:
«عروسی می‌كنی، شویت مبارک حنا بر دست و گیسویت مبارک»
یا: «آقا داماده، مگه نمی‌دونی كیه! شاخ شمشاده، مگه نمی‌دونی كیه!»
یا: «قد و بالا چهار انگشته، زلف سیات من را كشته. صد بار گفتم نكن همچین، زلف سیاه نكن قیچی. نشنیدی و كردی همچین، زلف سیاه كردی قیچی»
در تمام این مراسم یک نفر منقل به دست مرتباً اسپند در آتش می‌ریخت و می‌گفت: «اسپند و اسپند دونه، اسپند سی و سه دونه، بتركه چشم حسود و حسد، همسایه دست راست، همسایه دست چپ.»
عید دیدنی
از اول تا دوازدهمین روز نوروز را مردم به رفت و آمد به خانه بزرگان و خویشان و آشنایان و دید و بازدید از یکدیگر و شادباش گویی به هم اختصاص می‌دهند. دو سه روز اول عید برای دیدار از بزرگترها است که از منزل پدر و مادر آغاز می‌شود و بعد از آن به منازل دایی و عمه و دیگر بزرگان و دوستان می‌روند. در مراسم دید و بازدید نخست کوچکترها به عید دیدنی بزرگترها می‌روند، بعد بزرگترها بازدید کوچکترها را پس می‌دهند. چند سالی است که با توجه به گسترده شدن فامیل و پراکندگی محل زندگی آنها، افراد روزی را در خانه می‌مانند یا به اصلاح می‌نشینند تا دیگران برای عید مبارکی به دیدنشان بروند.
هدف از این دید و بازدیدهای نوروزی، تازه شدن دیدارها، رفع کدورت‌های احتمالی بین افراد و به عبارتی به جا آوردن سنت اسلامی صله رحم است که در دین اسلام تاکید زیادی بر آن شده و نوروز بهترین فرصت برای این کار می‌باشد.
عیدی دادن
با نیم نگاهی به عادات و سنتهای نوروزی در آیین کهن سرزمین ایران در می‌یابیم که عیدی دادن و عیدی گرفتن ریشه دیرینه دارد و هیچ‌گاه این سنت پسندیده از آیین نوروز باستانی حذف نشده است. کاتف در سفرنامه‌اش در مورد عیدی دادن چنین می‌نویسد:
“در عید نوروز، مردم به یکدیگر پول اهدا می‌کنند و آنان که فقیرند پول‌هایی را به عنوان عیدی می‌گیرند و در همه وقت در جیب‌های خود نگه می‌دارند و می‌گویند خوش یمن است که سال نو، پول در جیب باشد چه آن تا آخر سال جیب آدم را تهی نمی‌گذارد.”
چنان‌که گویند: «نیشکر را جمشید در این روز (نوروز) پیدا کرد و دستور داد تا از آن شهد و شکر ساختند و مردم آن را برای هم هدیه فرستادند.»
قدیم‌ها عیدی بچه‌ها تخم مرغ‌های رنگی و مقداری گندم شاهدانه بود كه در جیب بچه‌ها می‌ریختند. گاهی اوقات هم یک نارنج و یا سكه‌های ۵ ریالی یا یک تومانی که نقره بود، هدیه می‌دادند. پدر و مادرها هدیه‌هایی كه برای فرزندانشان تهیه كرده بودند بر سر سفره هفت سین گذاشته و می‌گفتند این را عمو نوروز آورده است.
برای بعضی از افراد شگون عیدی و دشت کردن از دست عیدی‌دهنده اهمیت داشته و دارد. اصولاً عیدی بچه‌ها از قبل لابه‌لای صفحات قرآن گذاشته شده، برخی نیز هدیه‌هایی تهیه کرده و به حاضران بر سر سفره هفت سین می‌دهند. امروزه عیدی دادن فقط به افراد خانواده و فامیل خلاصه نمی‌شود. عیدی دادن به سرایدار، رفتگر محل، نامه‌رسان و … (طبقه کم درآمد و زحمتکش جامعه) دارای تبرک و شگون است.
خوراک‌های نوروزی
از یک یا دو هفته قبل از عید، خانواده‌ها در تکاپو تدارک ملزومات پذیرایی عید می‌افتند. اقلام پذیرایی عبارت است از: میوه، شیرینی و آجیل. میوه را چند روز مانده به عید تهیه می‌کنند. شیرینی شامل، شیرینی خشک در اندازه کوچک، گز، سوهان و شکلات است. البته برخی از خانواده‌ها بسته به توان مالی خود ممکن است یک مورد یا چند مورد آن را تهیه کنند.
در قدیم، نزدیک عید كه می‌شد زن خانه به فكر تهیه و تدارک آجیل عید می‌افتاد. به این منظور گندم را پوست می‌كندند و با شاهدانه، گندم شادونه درست می‌كردند، برنجک هم بود. تخمه هندوانه‌هایی را هم که در تابستان جمع كرده بودند شسته و می‌پختند، سپس به آن نمک و گلپر می‌زدند و در آفتاب خشک می‌كردند، برخی آن را با نمک و آبلیمو بو می‌دادند و بعضی از مادربزرگ‌ها كه حوصله بیشتری داشتند، تخمه هندوانه‌ها را خیس كرده و یكی یكی آنها را با چكش خندان می‌كردند. به این تخمه‌ها نخودچی و كشمش هم اضافه می‌كردند تا به این وسیله آجیل عید مهیا شود. به غیر از آجیل با شیرینی و گز در ایام عید از مهمانان پذیرایی می‌كردند. شیرینی‌ها اصولاً كركی، برنجی، نخودچی و یا یک نوع شیرینی بود كه به آن نان شیرینی می‌گفتند.
سیزده بدر:
در اصفهان نیز مراسم سیزده بدر با شور و اشتیاق برگزار می‌شود. احترام به طبیعت و حفظ و نگهداری آن در بین مردمان اصفهان جایگاه خاصی دارد.
نتیجه گیری:
اصفهانی‌ها نیز همگام با همه مردم ایران زمین از اوایل اسفندماه با خانه تکانی و خرید نوروزی به پیشواز نوروز می‌روند و سفره‌های هفت‌سین افزون بر خانه‌ها در مغازه‌ها و مراکز تجاری اصفهان گسترده می‌شود.
مردم اصفهان در این روزها، شب بو و سنبل و ماهی قرمز می‌خرند و پوشیدن لباس نو با رنگ‌های شاد از آداب و رسوم نوروز در اصفهان است و شیرینی‌های اصفهان نظیر گز و نبات و پولکی هم پای ثابت پذیرایی اصفهانی‌ها از مهمانان نوروزی است.
