چهارشنبه سوری در ایران باستان

چهارشنبه سوری در ایران باستان

ملل مختلف دارای آداب و رسوم و سنت های خاص خود می باشند و یکی از آئین های کهن ایرانیان جشن چهارشنبه سوری است. در برخی از شهرهای ایران به آن چهارشنبه آخر سال نیز گویند. ریشه جشن های ایران باستان آئین کهن زرتشتی می باشد به طوری که پرفسور مری بریس در مورد جشن های ایران باستان می گوید شادی کردن، تکلیف دلپذیر دینی این جماعت است.

برای رزرو هتل در مشهد می‌توانید به صفحه رزرو هتل مشهد مراجعه کنید.
گروه گردشگری مسافر سلام، فعال در زمینه رزرو هتل و مشاوره سفر

چهارشنبه سوری در ایران باستان

واژه چهارشنبه سوری در ایران باستان از دو واژه چهارشنبه که نام یکی از روزهای هفته است و سوری به معنی سرخ حاصل شده است. در شاهنامه فردوسی اشاره هایی درباره بزم چهارشنبه در نزدیکی نوروز دیده می شود که نشان دهنده کهن بودن این جشن چهارشنبه سوری در ایران باستان می باشد.
چهارشنبه سوری در ایران  مقدمه عید نوروز می باشد که در ایران باستان، قبل از فرا رسیدن سال نو و تحویل نوروز برپا می شده است. آتش نزد ایرانیان نماد زندگی، روشنی، تندرستی، پاکی، طراوت و در بارزترین نماد خداوند در روی زمین است. افروختن آتش در چهارشنبه سوری در ایران  کنایه از راه یافتن روشنی معرفت در دل و روح است تا آثار اهریمنی و نامبارکی را از بین ببرد.
ایرانیان باستان بسیار از جشن و شادمانی استقبال می کرده اند به طوری که در کتیبه‌های داریوش آثار جشن و سرور مشاهده می شود و ایرانیان آریایی پایبند به آیین زرتشتی اعتقاد داشته اند که شادی آفریده‌ی اهورا مزدا و غم و اندوه آفریده‌ی اهریمن می باشد؛ مانند: خدای بزرگ است، اهورا مزدا که آسمان را آفرید، که این زمین را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را از برای مردم آفرید.
البته مراسم چهارشنبه سوری که امروزه برپا می شود متفاوت است با چهارشنبه سوری در ایران باستان چون از نظر زرتشتیان آتش نماد مقدسی است و پریدن از روی آن نوعی بی احترامی تلقی می شود. چهارشنبه سوری در ایران  واقع آغاز جشن نوروز است و نوید دهنده رسیدن بهار و تازه شدن طبیعت می باشد.

زمان چهارشنبه سوری در ایران باستان

در طی پژوهش های انجام شده، زمان جشن سوری را می توان به سه روز از سال نسبت داد:

• شب بیست و ششم ماه اسفند، یعنی نخستین شب از پنجه ی کوچک.
• نخستین شب پنجه ی بزرگ یا پنجه ی وه می باشد که پنج روز کبیسه است و نخستین شب و روز «جشن هم سپهمدیم»
• دیدگاه سوم ، شب پایانی سال است که ارجمندترین روز « جشن هم سپهمدیم» و جشن آفرینش انسان است .

برخی اعتقاد دارند که واژه ی « چهارشنبه » در چهارشنبه سوری در ایران باستان از فرهنگ تازی و سامی گرفته شده است، زیرا در ایران باستان روزها نام هایی همچون وهمن روز، مهر روز، هرمزدروز، شهروَر روز، اردوهشت روز، خرداد روز، سروش روز، زامیاد روز و غیره داشته اند و نشانی از تقسیم بندی و نام های امروزی نبوده است.
علت انتخاب چهارشنبه برای برگزاری جشن چهارشنبه سوری در ایران به یک شخصیت تاریخی شیعه یعنی مختار ثقفی مربوط می باشد. مختار پس از حادثه کربلا، هنگامی که از زندان آزاد شد و برای خونخواهی شهدای کربلا قیام کرد و برای تشخیص موافق از مخالف، دستور داد که شیعیان بر بالای بام خانه های خود آتش بیافروزند. روشن کردن آتش در پشت بام ها یک رسم ایرانی بود و این اتفاق با شب چهارشنبه آخر سال مصادف بود است. از طرفی بیشتر طرفداران مختار ایرانی بوده اند بنابراین ریشه ی چهارشنبه برای برگزاری جشن چهارشنبه سوری در ایران باستان این واقعه ی تاریخی می باشد وگرنه در ایران باستان، روزی به نام چهارشنبه وجود نداشته است.
جشن چهارشنبه سوری در ایران وابسته به دین افراد نمی باشد و در میان پارسیان ارمنی‏، یهودی، مسلمان‏، ترک‏ها، کردها و زرتشتی‏ها رواج دارد.

مراسم چهارشنبه سوری در ایران باستان

• بوته افروزی در چهارشنبه سوری در ایران

جشن چهارشنبه سوری در ایران باستان با بوته افروزی آغاز می شده است. ایرانیان باستان پیش از غروب آفتاب، بوته های خار و گزن را جمع آوری می کرده ان و سپس آنها را روی بام، حیاط خانه و یا در گذرگاه در سه یا پنج یا هفت “گله” می گذاشتند. بعد از غروب آفتاب، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می شوند و بوته ها را آتش می زدنند و بزرگ تا کوچک هر کدام سه بار از روی بوته های افروخته می پرند، تا زردی ناشی از بیماری و غم را از خود بزدایند و سلامتی و سرخی را با خود به خانه ببرند.
ایرانیان در حال پریدن از روی آتش ترانه هایی می خواندند :
زردی من از تو ، سرخی تو از من
غم برو شادی بیا ، محنت برو روزی بیا
ای شب چهارشنبه ، ای کلیه جاردنده ، بده مراد بنده
خاکستر چهارشنبه سوری در ایران باستان، نحس بوده است زیرا مردم هنگام پریدن از روی آتش، زردی و بیماری خود را به آتش می دهند و در عوض سرخی و سلامتی آتش را به خود منتقل می کنند. زنان خاکستر را در خاک انداز جمع می کند، و آن را از خانه بیرون می برد و در سر چهار راه یا آب روان می ریزند تا باد یا آب آن را با خود ببرد. در بازگشت به خانه، در خانه را می کوبد و به ساکنان خانه می گوید که از عروسی می آید و شادی و تندرستی برای خانواده به ارمغان آورده است.

• فال گوش نشینی در چهارشنبه سوری در ایران باستان

یکی از سنت ها در شب چهارشنبه سوری در ایران باستان فال گوش ایستادن و گوش کردن به حرف های رهگذران می باشد که در تشکیل سرنوشت ما تاثیر دارد. زنان و دخترانی که آرزوی شوهر کردن یا آرزوی زیارت و مسافرت دارند، در غروب شب چهارشنبه نیت می کنند و از خانه بیرون می روند و در سر گذر یا سر چهارسو می ایستند و گوش به صحبت رهگذران می سپارند و به نیک و بد گفتن و تلخ و شیرین صحبت کردن رهگذران تفال می زنند. اگر سخنان رهگذران شاد و دلنشین باشد برآمدن حاجت و آرزوی خود را می پندارند. ولی اگر سخنان تلخ و اندوه زا بشنوند، رسیدن به آرزو را در سال نو ناممکن می پندارند.

• کوزه شکنی در چهارشنبه سوری در ایران

یکی دیگر از سنت ها در شب چهارشنبه سوری در ایران باستان گذاشتن مقداری زغال به نشانه سیاه بختی، کمی نمک به علامت شور چشمی، و یکی سکه به نشانه تنگدستی در کوزه ای سفالین می باشد و سپس هر یک از افراد خانواده یک بار کوزه را دور سر خود می چرخاند و آخرین نفر، کوزه را بر سر بام خانه می برد و آن را به کوچه پرتاب می کند و می گوید: درد و بلای خانه را ریختم به توی کوچه.

• آتش بازی در چهارشنبه سوری در ایران باستان

در زمان ناصرالدین شاه آتش بازی در شب چهار شنبه سوری به وسیله ی فرانسوی ها در ایران رواج پیدا کرد. در ابتدا آتش بازی به منظور سرگرمی شاه انجام می شد و پس از آن مردم هم در این سرگرمی سهیم شدند و دستور نمایش آتش بازی در میدان توپ خانه صادر شد و کم کم به شکلی امروزی شکل گرفته است.

• شال انداختن در چهارشنبه سوری در ایران باستان

شال اندازی از دیگر مراسم شب چهارشنبه سوری در ایران باستان است. جوانان چندین دستمال از جنس حریر و ابریشمی را به یکدیگر گره می زنند و از آن طنابی رنگین به بلندی سه متر درست می کنند. سپس یک سر طناب را خود در بالای بام در دست می گیرند و سر دیگر را از راه پلکان خانه ها، از روی دیوار، و یا از روزنه دودکش وارد منزل می کنند و آنگاه با چند سرفه بلند صاحبخانه را متوجه ورودشان می سازند. صاحبخانه که منتظر آویختن چنین شال هایی است، به محض دیدن طناب رنگین، هدیه ای در گوشه شال می گذارند و گره ای بر آن زده، با یک تکان ملایم، صاحب شال را آگاه می سازند که هدیه چهارشنبه سوری آماده است. شال انداز شال را بالا می کشد و آنچه در شال است هم هدیه چهارشنبه سوری و هم فال به حساب می آید. اگر سکه نقره باشد نشانه سپیدبختی است، انار نشانه کسرت اولاد در آینده و گردو نشان طول عمر، اگر هدیه نان باشد آن نشانه نعمت است، اگر شیرینی نشانه شیرین کامی و شادمانی، ، بادام و فندق نشانه استقامت و بردباری در برابر دشواری ها، کشمش نشانه پرآبی و پربارانی سال نو می باشند.

• آش در چهارشنبه سوری در ایران باستان

در ایران باستان به منظور برآورده شدن حاجت و یا بهبود یافتن بیمارشان، نذر می کردند و در شب چهارشنبه آخر سال “آش ابودردا” یا “آش بیمار” می پختند. اندکی ار آن آش را بیمار می خورد و مابقی را هم در میان فقرا پخش می کردند.

• قاشق زنی در چهارشنبه سوری در ایران

قاشق زنی از دیگر مراسم چهارشنبه سوری در ایران باستان می باشد که دختران و پسران جوان انجام می دادند. در این رسم، دختران و پسران جوان چادری بر سر و روی خود می کشند تا شناخته نشوند و به هفت خانه ی دوستان و همسایگان خود می روند. صاحبخانه از صدای قاشق هایی که به کاسه ها می خورد به در خانه آمده و چون می داند قاشق زنان نذر و حاجتی دارند، بنابراین شیرینی، برنج، آجیل، بنشن و یا مبلغی پول در کاسه های آنان می گذارد. اگر قاشق زنان در قاشق زنی چیزی به دست نیاورند، از برآمدن آرزو و حاجت خود ناامید خواهند شد. دختران نیز امیدوارند زودتر به خانه بخت بروند.

• تف دادن و خوردن دانه های نباتی در چهارشنبه سوری در ایران باستان

چهارشنبه سوری در ایران باستان پس از پایان آتش افروزی، اهل خانه آخرین دانه های نباتی مانند: نخود، تخم هندوانه، تخم کدو، شاهدانه، پسته، فندق، بادام، تخم خربزه و گندم را که از ذخیره زمستان باقی مانده بود، روی آتش با نمک تبرک می کردند و می خوردند. آنان اعتقاد داشتند که هر کس از این معجون بخورد، نسبت به افراد دیگر مهربان تر می گردد و کینه از وی دور می شود.

• آجیل مشگل گشای در چهارشنبه سوری در ایران باستان

یکی از مراسم های در شب چهارشنبه سوری در ایران  پخش کردن آجیل مشکل گشاست. زرتشتیان به این آجیل هفت مغزینه لرک یا گهنبار می گویند که شامل هفت مغزینه یا میوه خشک همچون کشمش، انجیر، پسته، نارگیل، بادام، سنجد، نبات، گردو می باشد. زنانی که نذر می کردند در شب چهارشنبه سوری در ایران باستان، آجیل هفت مغز را میان دوستان پخش می کردند و به هنگام پاک کردن آجیل، قصه معروف به قصه خارکن را نقل می کردند.

آداب و رسوم استان ها در چهارشنبه سوری در ایران باستان

ایرانیان باستان اعتقاد داشتند که نباید چرک و آلودگی سال کهنه را تحویل سال جدید بدهند و چون رفع همه آلودگی ها با شستشو امکان پذیر نبوده است، بنابراین علاوه بر آب به آتش نیز روی می آوردند. در ایران باستان آتش مظهر پاکی می باشد بنابراین با آتش زدن به از بین بردن لوازم غیر قابل استفاده و ضد عفونی کردن محل زندگی خود می پرداختنند. همچنین دود حاصل آتش، در از بین بردن حشرات نیز مفید بوده است.
برگزاری چهارشنبه سوری در ایران بدین صورت است که شب آخرین چهارشنبه سال ( یعنی نزدیک غروب آفتاب روز سه شنبه )، بیرون از خانه و در فضایی مناسب، آتشی می افروزند و اهل خانه از روی آتش می پرند و با گفتن جمله ی: زردی من از تو، سرخی تو از من؛ تمام بیماری ها و ناراحتی های سال کهنه را به آتش می سپارند، تا سال نو را با شادی و سلامتی آغاز کنند.
در استان های مختلف ایران مراسم چهارشنبه سوری در ایران باستان با اشکال گوناگون صورت می پذیرفته است که برخی از آن رسوم در اینجا اشاره می شود :

• چهارشنبه سوری در ایران باستان و استان فارس

در استان فارس مراسمی همچون فالگوشی، نمک دور سر گرداندن، افروختن آتش، اسپند دود کردن دارند. در موقع اسفند دودکردن و نمک گردانیدن، وردهای مخصوصی زنان می خوانند. در شیراز برای گشودن بخت دختران و شکستن طلسم در شب چهارشنبه سوری به سعدیه می روند و آب چشمه را بر سر و روی دختران می  ریزند. زنان نیز با ریختن این آب به روی خود، معتقدند که مهرشان در دل شوهر بیشتر می شود.
در گذشته چهارشنبه سوری در صحن بقعه شاه چراغ بوده است و در آنجا توپ کهنه ای است که مانند توپ مروارید تهران زنان از آن حاجت می خواهند. همجنین در شب چهارشنبه سوری در ایران باستان، زنان برای برآورده شدن حاجاتشان زیر منبر مسجد جامع شهر شیراز دعا می خوانند و حلوا و آش می پختند.

• چهارشنبه سوری در ایران و استان خراسان

در استان خراسان چهار نوع پلو می پزند و بین فامیل، همسایگان و فقرا پخش می کنند. این پلوها عبارتند از: عدس پلو، زرشک پلو، رشته پلو و ماش پلو.
مراسم کوزه شکستن در خراسان به این صورت است که درون کوزه های کهنه مقدار نمک به نشانه ی شور بختی و مقداری ذغال به نشانه ی سیاه بختی و یک سکه کم ارزش پول می ریزند و تمام افراد خانواده آن را به دور سر می چرخانند و آخرین نفر کوزه را از پشت بام به کوچه پرت می کند و می گوید: درد و بلام توکوزه راه بیفته بره تو کوچه.
در آجیل خراسانی ها اصلا نمک وجود ندارد، چون نمک را علامت شوربختی می دانند.

• چهارشنبه سوری در ایران باستان و استان گیلان

در استان گیلان در پنج منطقه پوشال برنج را با فاصله کنار هم می چینند، سپس آنها را آتش می زنند و افراد هر خانواده از بزرگ به کوچک، سه مرتبه از روی آن می پرند و این ترانه را به گویش گیلکی می خوانند:
گل گل چهارشنبه ، به حق پنجشنبه، نکبت بی شه، دولت بی یه ، زردی بی شه، سرخی بی یه یعنی: آتش سرخ چهار شنبه! به حق پنجشنبه نکبت برود، دولت بیاید. زردی برود، سرخی بیاید. صبح فردا خاکستر برجای مانده از آتش شبانه را جمع می کنند و پای درختان میوه می ریزند که درختان بارورشوند و میوه ی بیشتری بدهند.
شب چهارشنبه سوری خورشت ترشه تره می پزند و آن را با کته، ماست و دوغ می خورند.

• چهارشنبه سوری در ایران استان آذربایجان شرقی

در استان آذربایجان شرقی در شب چهارشنبه سوری در ایران باستان از بام خانه ها بر سر عابرین آب یا گلاب پاشی می پاشیدند پاشند و معتقد بوده اند که آب پاشیدن، زندگی را با سعادت همراه می کند. آب پاشیدن از آداب دوران ساسانیان بوده است و هنوز در میان ارمنیان و زرتشتیان ایران معمول است.

از دیگر رسومات ترک ها در چهارشنبه سوری در ایران باستان فرستادن خُنچه از منزل داماد به منزل عروس است. در این خنچه معمولاً میوه، شیرینی، گلدان های پرگل، ماهی و خلعت برای خانواده ی عروس و خود عروس می گذارند.
دختران دم بخت ترک هنگام پریدن از روی آتش می خوانند: بختم آچیل چهارشنبه یعنی: چهارشنبه! بختم را بازکن.

• چهارشنبه سوری در ایران باستان و استان لرستان

استان لرستانی ها هم هیزم را به هفت دسته تقسیم می کنند و با فاصله های معینی در یک ردیف می چینند و آتش می زنند و با خواندن :زردی مه د تو، سرخی تو د مه یعنی: زردی من از تو و سرخی تو از من و از روی آن می پرند.

• چهارشنبه سوری در ایران و استان مازندران

در روستاهای استان مازندران در شب چهار شنبه سوری، علاوه بر اسپند دودکردن و کشتی گرفتن، انواع آشها پخته می شود. یکی از این آش ها “آش هفت ترشی” می باشد که از هفت نوع سبزی و هفت نوع ترشی و هفت نوع حبوبات برای پخت آن استفاده می شود. آشی دیگری کخ می توان نام برد “گزنه آش ” است که یکی از سبزی های مصرفی آن، گزنه است. مردم این منطقه اعتقاد دارند که خوردن این آش بسیاری از بیماری ها و کسالت ها را از بین می برد.

• چهارشنبه سوری در ایران باستان و استان آذربایجان غربی

خانواده های آذربایجان غربی در شب چهارشنبه سوری در ایران باستان به خانه ی مسن ترین فرد فامیل می روند و به خوردن آجیل سرگرم می شوند. آجیل از هفت نوع خوراکی شامل: توت خشک، انجیر، باسلق، کشمش، مویز، خرما، فندق، بادام، گردو، آب نبات، سنجد، نخودچی، تخمه بدون نمک، برنجک، برگه هلو، برگه زردآلو و گندم برشته می باشد. کسی که حاجتی دارد، باید تقسیم آجیل را به عهده بگیرد تا مرادش برآورده شود.

• چهارشنبه سوری در ایران باستان و استان اردبیل

مردم استان اردبیل پیش از طلوع آفتاب روز چهارشنبه، دسته جمعی به کنار رودخانه می  روند، آتشی بر می افروزند و جوانان سوارکاری می کنند. در بازگشت به خانه، زنان ظرف هایشان را از آب رودخانه پر می کنند و به خانه می آورند و آب آن را به اطراف خانه می پاشند که با این کار، سال جدید، سالی سرشار از روشنی و زلالی باشد.

• چهارشنبه سوری در ایران و استان بوشهر

بوشهری ها با قایق از روی آب می گذرند و معتقدند با این کار نحسی شب چهارشنبه سوری از بین می رود. همچنین بوشهری ها کوزه ی نویی را که تا آن زمان استفاده نکرده اند، به دیوار می زنند تا شکسته شود تا بلا و بدبختی، مثل کوزه شکسته شود و از بین رود.

• چهارشنبه سوری در ایران و استان خوزستان

استان خوزستان در مراسم قاشق زنی، خانواده ها، خوراکی یا آجیل شور و شیرین در ظرف قاشقزنان می ریزند.

• چهارشنبه سوری در ایران و استان سیستان و بلوچستان

در استان سیستان و بلوچستان، مردم نمد، گونی و پتو کهنه را به صورت گلوله در می آورند و آن را آتش می زنند و معتقدند که نحسی شب چهارشنیه سوری با این عمل از بین می رود.

• چهارشنبه سوری در ایران و استان کردستان

مردم کردستان به کنار چشمه سارها می روند و به شادی، پایکوبی و کشتی گرفتن می گذراندند. در مسیر بازگشت به خانه، هرکسی مقداری سنگریزه جمع می کند و بدون آنکه به پشت سرخود نگاه کند، سنگریزه را از روی شانه به عقب پرتاب می کند و بدین ترتیب بلا و آفت را از خود دور می سازد.

• چهارشنبه سوری در ایران و استان کرمان

دراستان کرمان مقداری نمک، نان، ذغال و سکه ی کم ارزش پول درکوزه خالی می ریزند و شب چهار شنبه سوری آن را از بالای بام به کوچه پرتاب می کنند تا بلا از همه چیز مخصوصاً از آنچه در کوزه است دور شود.

• چهارشنبه سوری در ایران باستان و استان مرکزی

در استان مرکزی برای آمرزش اموات مقداری حلوا، خرما یا شکر پنیر تهیه می کنند و به عابران تعارف می  کنند. هر رهگذر وظیفه دارد قبل از خوردن، برای آمرزش اموات خیرات دهنده، حمد و سوره ای بخواند.

بازدیدها: 425