گنبد قابوس

برج گنبد قابوس که بلندترین برج تمام آجری جهان به شمار می آید در شهر گنبد کاووس ، در سه کیلومتری شهر قدیم جرجان در استان گلستان قرار دارد و قدمت این بنا به سده‌ی چهارم هجری می رسد. این برج بر فراز تپه‌ای خاکی که نزدیک به ۱۵ متر از زمین بلندتر است قرار دارد و ارتفاع آن به همراه پی به 72 متر می رسد .

این بنا در سال 397 هجری قمری و در زمان سلطنت شمس المعالی قابوس بن وشمگیر و در شهر گنبدکاووس که پایتخت پادشاهان زیاری آن دیار بوده، بنا گردیده‌است. یکی از بارزترین ویژگی‌های شیوه‌ی معماری رازی، استفاده از آجر با بهترین کیفیت ممکن یعنی تماما از آجر و ملات ساروج ساخته شده است.

گنبد قابوس یا میل گنبد از ۲ قسمت تشکیل شده است که شامل پی یا پای بست بنا و بدنه و دوم گنبد مخروطی می باشد.

پایه‌ی میل گنبد، بنایی است با ارتفاع ۱۵ متر که با همان مصالح به کار رفته در برج ساخته شده و داخل آن به شکل سرداب طراحی شده است. البته امروزه جز قسمتی از پاکار طاق این سرداب، تمامی قسمت‌های کف آن به دلیل کاوش‌های فراوان جویندگان گنج‌های باستانی، تخریب شده است. این پایه در میان یک تپه‌ی خاکی قرار دارد و فقط دو متر از ارتفاع آن خارج از سطح این تپه است و ارتفاع میل گنبد با احتساب ارتفاع پایه‌اش در حدود ۷۰ متر است که ۱۸ متر از این ارتفاع متعلق به سرپوش میل است که به شکل گنبدی مخروطی ساخته شده است.

این گنبد مخروطی که شیب تندی دارد، دو پوسته است؛ گنبد درونی مانند گنبدهای خاکی به شکل نیم تخم‌مرغی و با آجر معمولی و پوسته‌ی بیرونی با آجرهای ویژه‌ی کفشکی (پخته شده‌ی قرمزرنگ دنباله‌دار) ساخته شده است. روزنه‌ی رأس این میل در قسمت شرقی آن است و میل گنبد همین یک روزنه را دارد. ساقه‌ی این میل مدور است و از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن، پشت‌بندهای مثلثی‌شکل آن است. این پشت‌بندهای ده‌گانه که به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند از پای‌بست بنا شروع شده و به قسمت زیرین گنبد ختم می‌شوند.

در ضلع جنوبی این میل، درب ورودی آن قرار دارد. سردر این درب، طاق نیم‌گردی است که مقرنس‌کاری شده است. محققان معماری این طاق را از نخستین نمونه‌های مقرنس‌کاری می‌دانند.

دو کتیبه به خط کوفی، کمربندوار، بدنه‌ی بنا را تزیین کرده است که یک سوی آن در ۸ متری پای آن و دیگری بالا در زیر گنبد مخروطی قرار دارد. این کتیبه‌ها ساده و آجری، برجسته و خوانا هستند و دورتادور آن‌ها، قاب مستطیل‌شکلی از آجر قرار دارد.

گنبد قابوس بعنوان چهاردهمین اثر ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است .

بازدیدها: 66