مسجد نصیر الملک

آشنایی با مسجد نصیرالملک “مسجد صورتی ایران”

یکی از جذاب‌ترین مسجدهای شیراز، مسجد نصیرالملک است که در محله‌ای قدیمی به نام گودعربان قرار دارد. نورهای رنگارنگی که از پشت شیشه‌های رنگی این مسجد درطول روز شکل می‌گیرد، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. مسجد نصیرالملک یک شاهکار معماری ایرانی اسلامی با کاشی‌های صورتی رنگ است و همین مساله باعث شده تا لقب مسجد صورتی را به آن بدهند. این مسجد پس از گذشت بیش از ۱۵۰ سال هنوز زیبایی و جلوه منحصربه‌فرد خودش را دارد. در سال ۱۳۳۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تاریخچه مسجد نصیرالملک

در سال ۱۲۵۵ این بنا به دستور حاکم فارس، میرزاحسن‌علی ملقب به نصیرالملک ساخته شد. وی یکی از بزرگان قاجار بود. محمدحسن معمار، معماری شگفت‌انگیز مسجد نصیرالملک را انجام داد. مدت ساخت مسجد نصیرالملک ۱۲ سال به طول انجامیده است. بعد از 12 سال ساخت، اما شیششه‌های رنگی مسجد نصیرالملک هنوز کار گذاشته نشده بود و در و پنجره‌های رنگین شبستان در سال ۱۳۴۸ توسط استاد حاج‌میرزاآیت تکمیل گردید.
هزینه ساخت مسجد نصیرالملک، از خمس و زکات مردم تامین شد که روحانیان آن زمان دریافت نقدی را قبول نمی‌کردند. ابتدا این مسجد شامل مسجد، خانه، گرمابه و انبار بود؛ اما متاسفانه قسمت بزرگی از اندرونی و ورودی خانه، گرمابه، آب انبار و فضای بین خانه و مسجد در جریان ساخت خیابان جدید لطفعلی خان زند از بین رفت. آنچه امروزه از منزل نصیرالملک باقی مانده شامل تالار اصلی، قسمتی از حیاط اندرونی، بخش بیرونی و زیرزمین است.

معماری مجموعه مسجد نصیرالملک

وسعت مسجد نصیرالملک، ۲۸۹۰ متر مربع و زیربنای ۲۲۱۶ مترمربع است. ظرافت مسجد نصیرالملک نیز در نوع خود بی‌نظیر است. بخش متفاوت این مسجد با دیگر مساجد ایران، نبود گنبد در این مسجد است که نشان‌دهنده‌ این است که این بنا کاملا شخصی بوده و عموم مردم از آن استفاده نمی‌کردند. از ویژگی‌های بارز مسجد نصیرالملک کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری منحصربه‌فرد آن است و از این حیث به عنوان ارزنده‌ترین مسجد ایران شناخته می‌شود. به‌طوری‌که نمونه کاشی‌کاری این مسجد در جای دیگری دیده نمی‌شود. همچنین ساختار شبستان و استفاده از شیشه‌های رنگی در آن ساختاری فراموش نشدنی را ایجاد می‌کند.

مرمت مسجد نصیرالملک

مرمت این مسجد باشکوه در دو دوره صورت پذیرفته است:

• دوره اول: حدود ۷۰ سال قبل برای تعمیر پوشش کف
• دوره دوم از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۵

مرمت‌های صورت گرفته عبارتند از: مقاوم‌سازی پی ساختمان، نوسازی‌های کانال‌های دفع آب، مقاوم‌سازی و دوخت و دوز تَرک‌ها، مقاوم‌سازی پوسته اصلی ایوان شمالی، تعمیرات کامل بدنه داخلی، ایجاد کانال دفع نَم.

بخش‌های مختلف مسجد نصیرالملک

• ورودی مسجد نصیرالملک

مسجد نصیرالملک دارای دو ورودی است که به کوچه جنوبی و امامزاده زنجیری ارتباط دارد. در بزرگ چوبی در ورودی اصلی نصب شده است که دارای قابی سنگی با تزیینات اسلیمی است. بالای قاب در، شعری از شوریده شیرازی با سنگ مرمر نوشته شده است. در ورودی مسجد نصیرالملک طاق نمای بزرگی است که سقف آن با مقرنس‌کاری و کاشی‌های هفت رنگ تزیین شده است.

• هشتی مسجد نصیرالملک

پس از عبور از ورودی مسجد نصیرالملک به هشتی می‌رسیم که در معماری ایرانی جایگاه خاصی دارد و در بیشتر بناها مذهبی و غیرمذهبی وجود دارد. هشتی، فضایی نیمه تاریک است که نور آن از طریق درگاه یا پنجره مشبک تامین می‌شود. دید مبهم و تار هشتی باعث حفظ فضای درونی ساختمان از دید غریبه‌ها می‌شده است؛ اما در بناهایی مذهبی همچون مسجد بیننده را کنجکاو می‌کند. هشتی مسجد نصیرالملک از جنس آجر است به همراه تابلویی از کاشی که در آن شعر معروف سعدی و نام معمار حک شده است.

• دالان یا راهرو مسجد نصیرالملک

هشتی مسجد نصیرالملک با یک پیچ ۹۰ درجه در سمت چپ به راهرویی می‌رسد که تقریبا فاقد نور است. علت استفاده از دالان در سازه‌های قدیمی این است که فرد از هشتی به فضایی تاریک دالان هدایت شود و چشمانش به نبود نور عادت کند و در آخر به حیاطی چشم نواز برسد. رسیدن به حیاط پرنور پس از یک دالان تاریک به معنای غرق شدن در نور و پایانی برای سیاهی‌ها می‌باشد.

• حیاط مسجد مسجد نصیرالملک

در سمت شمال ساختمان مسجد، حیاط مسجد نصیرالملک است که به شکل مربع است. در میان حیاط حوضی به ابعاد ۴/۵ در ۱۶/۵متر به چشم می‌خورد که درست در مقابل ایوان مسجد نصیرالملک قرار دارد. در فصول گرم سال گلدان‌های شمعدانی در اطراف این حوض قرار می‌دهند. دور تا دور ساختمان مسجد کاشی‌های هفت رنگ قرار دارد.

• طاق‌نماهای مسجد نصیرالملک

مسجد نصیرالملک دارای دو طاق‌نما است.

• طاق‌نمای شمالی

طاق‌نمای شمالی یا طاق مروارید یا شاه نشین، زیباترین قسمت این مسجد است که شیشه‌های رنگی دارد. همچنین داخل و بیرون این طاق‌نما با کاشی هفت رنگ تزیین شده است. سقف طاق‌نمای مروارید مقرنس‌کاری است و نمونه‌ای از سقف‌های پنج کاسه ای می‌باشد. ورودی طاق مروارید، دو طاق‌نمای کوچک است که در سمت چپ و راست قرار دارد. طاق مروارید دارای ۴ غرفه در سمت چپ و راست و در طبقه دوم قرار دارند. در لابه‌لای آجرهای بدنه این طاق چوب‌هایی به کار گذاشته‌اند تا از آسیب بنا در هنگام زلزله جلوگیری کنند. ایوان شمالی زیباتر از ایوان جنوبی است.

• طاق‌نمای جنوبی

طاق‌نمای جنوبی به‌منظور قرینه‌سازی با ایوان شمالی ایجاد شده است و دارای کاربری خاصی نمی‌باشد. ارتفاع طاق‌نمای جنوبی کمتر از طاق مروارید است و دو گلدسته بر فراز این طاق‌نما است که باعث عدم تقارن بین طاق‌نمای جنوبی و شمالی شده است. تمام سطح بیرونی و داخلی طاق‌نمای جنوبی، مقرنس‌کاری و کاشی‌کاری شده است. در دو طرف طاق‌نمای اصلی، دو طاق‌نمای کوچک با یک در وجود دارد که هم اندازه نیستند.

• شبستان‌ها مسجد نصیرالملک

شبستان به فضایی مسقف در مساجد گفته می‌شود که ستون‌های یک شکل و موازی دارد و از یک طرف به صحن یا حیاط مرکزی مسجد راه دارد. مسجد نصیرالملک دو شبستان شرقی و غربی دارد که در امتداد قبله و در سمت شمال مسجد قرار‌ گرفته‌اند.

• شبستان شرقی مسجد نصیرالملک

شبستان شرقی مسجد نصیرالملک، شبستانی زمستانه است ۸ طاق‌نما که از حیاط مسجد جدا شده و ۶ متر عرض و ۷ جرز آجری دارد. امروزه شبستان شرقی، موزه اوقاف می‌باشد. شبستان شرقی سقفی کاشی‌کاری شده دارد و دارای هفت ستون ساده و بدون شیار است. آیات قرآنی و کاشی‌کاری‌هایی با نقش گل و بوته بر دیوار و پیشانی طاق‌نما جلوه خاصی به ایوان شرقی بخشیده است. در پشت شبستان شرقی مسجد نصیرالملک، دری است که به چاهی به نام به گاو چاه یا گاورو منتهی می‌شود. گاو چاه به چاه‌هایی که با استفاده از حیوانات از آن آب می‌کشیدند گفته می‌شده است. این قسمت در مسجد نصیرالملک، محل نگهداری حیوان آبکش بوده است.

• شبستان غربی مسجد نصیرالملک

تماشایی‌ترین و جذاب‌ترین قسمت مسجد نصیرالملک، شبستان غربی یا شبستان تابستانه است که در تزیین آن از مسجد وکیل شیراز الگوبرداری شده است. پوشش شبستان غربی آجری است که بروی آن کار شده است. این شبستان دارای هفت درگاه است که به صحن مسجد راه دارد و با هفت در چوبی با شیشه‌های رنگارنگ تزیین شده است. شبستان غربی از سنگ گندمک درست شده است و ستون‌هایی در دو ردیف شش‏‌تایی و به تعداد دوازده عدد به نیت دوازده امام قرار گرفته است. این ستون‌های قطور دارای طرحی مارپیچ هستند. طاق و دیوارهای شبستان غربی با کاشی‌کاری‌های زیبا تزیین شده است و کف مسجد از کاشی‌های فیروزه‌ای فرش شده است. در سقف شبستان غربی نیز نقوش اسلیمی، گل و بوته و و آیات قرآنی به خط ثلث دیده می‌شود.

بهترین زمان بازدید از مسجد نصیرالملک

بهترین زمان بازدید بازی رنگ و نور در مسجد نصیرالملک بین ساعات ۸:۰۰ تا ۱۰:۰۰ است.

اطلاعات بازدید از مسجد نصیرالملک

زمان بازدید: شش ماه اول سال از ساعت ۷:۰۰ تا ۱۹:۳۰ و شش ماه دوم سال از ساعت ۷:۳۰ تا ۱۸:۰۰

پیشنهاد ویژه‌ مسافر سلام، سفر به شیراز . بازدید از آثار تاریخی شگفت انگیر آن می‌باشد.

مقاله های مرتبط:

• مسجد جامع عتیق شیراز
• مسجد وکیل شیراز
• حرم حضرت شاه‌چراغ

بازدیدها: 228